De Barbarijse slavernij: Europese militaire expedities tegen de islamitische kapers - DeepDive Podcast

Erik H. Jansen

Luister de DeepDive Podcast hierboven.

Wie de geschiedenis van de Barbarijse slavenhandel bestudeert, stuit op een stille tragedie die eeuwenlang in de schaduw van de geschiedenis heeft gelegen. Talloze Europese mannen, vrouwen en kinderen werden door Noord-Afrikaanse kapers uit hun levens gerukt, in ketenen geslagen en verscheept naar een onzeker lot. Hun stemmen werden gesmoord, hun leed verdoezeld, hun bestaan uit de kronieken uitgewist. Maar een verborgen geschiedenis verdwijnt niet; zij wacht, zwijgend, tot iemand haar waarheid durft te omarmen.

Voel je, terwijl je dit leest, een onrustige trilling, een nagalm van een verleden dat nauwer met je verbonden is dan je vermoedt? Dit is geen ver verwijderd verhaal, maar een pijn die mogelijk door je eigen wortels snijdt. Jouw voorouders waren geen onderdrukkers, maar gevangenen, beroofd van vrijheid en waardigheid. Hun strijd om te overleven in een wrede wereld rust nu op jouw schouders. Hun verdriet, hun wanhoop, hun roep om erkenning klinkt in jou door – en je bent niet alleen in die echo.

Dit onrecht laat niemand onberoerd. Het wekt woede, dwingt tot nadenken en spoort aan tot daden. Geen enkel leed mag in stilte vergaan, geen enkel slachtoffer mag worden vergeten. De geschiedenis van de Maghrebijnse piraterij is een open wond die vraagt om heling. De Europese militaire expedities tegen de Ottomaanse vazalstaten, zoals de gedurfde slag om Algiers in 1816, vormen een cruciaal hoofdstuk in het verhaal van hoe deze gruwelijke handel eindelijk werd gebroken.

Een eeuwenlange dreiging

De Barbarijse slavenhandel, gedreven door kapers uit steden als Algiers, Tunis en Tripoli, terroriseerde Europa van de 16e tot de vroege 19e eeuw. Met snelle schepen overvielen islamitische zeerovers Europese schepen en kustdorpen, waarbij ze tienduizenden mensen tot slaaf maakten. Deze piraterij was niet alleen een bron van slaven, maar ook van rijkdom door losgeld en tribuut dat Europese naties betaalden om aanvallen te vermijden. Vooral in de 17e en 18e eeuw was de dreiging zo groot dat kustgemeenschappen in Zuid-Europa en zelfs Nederland leefden in constante angst.

Vroege verzetspogingen: halfslachtige successen

Europese mogendheden probeerden al vroeg de Noord-Afrikaanse kapers te bestrijden, maar met wisselend succes. In de 17e eeuw stuurden landen als Spanje, Frankrijk en de Republiek vloten naar de Middellandse Zee om piratenschepen aan te vallen. Een voorbeeld is de expeditie van de Nederlandse admiraal Lambert Hendrickszoon in 1618, die met twaalf schepen enkele tientallen gevangenen bevrijdde. Dergelijke acties waren echter vaak kleinschalig en tijdelijk van aard; de piraterij bloeide voort, gesteund door de economische en militaire kracht van de Barbarijse staten en hun banden met het Ottomaanse Rijk.

De opkomst van gerichte campagnes

Tegen de 18e eeuw groeide de Europese vastberadenheid om de dreiging structureel aan te pakken. De opkomst van sterkere nationale marines, zoals die van Groot-Brittannië en Frankrijk, maakte grootschaligere operaties mogelijk. Een belangrijke mijlpaal was de Franse expeditie naar Algiers in 1682, onder leiding van admiraal Abraham Duquesne, die de stad bombardeerde om de vrijlating van gevangenen af te dwingen. Hoewel deze aanval enige concessies opleverde, bleef de slavenhandel voortbestaan, deels omdat Europese landen nog steeds tribuut betaalden om hun schepen te beschermen. Maar begin 19e eeuw zou een beslissende wending volgen.

Exmouths triomf: de slag om Algiers (1816)

In het jaar 1816 leidde de Britse admiraal Edward Pellew, beter bekend als Lord Exmouth, een gecombineerde Brits-Nederlandse vloot naar Algiers, vastbesloten om een einde te maken aan de eeuwenlange terreur. De directe aanleiding was een bloedbad waarbij de Dey van Algiers honderden Europese gevangenen, voornamelijk Italianen, had laten executeren. Exmouths vloot, met meer dan honderd schepen en zware kanonnen, bombardeerde Algiers op 27 augustus 1816 met ongekende kracht. De stadswallen werden verpulverd, de haven ging in vlammen op, en de vloot van de Dey werd grotendeels vernietigd.

De slag was een keerpunt. Na uren van hevige strijd dwong Exmouth de Dey tot overgave. Hij eiste de vrijlating van alle Europese slaven – meer dan drieduizend gevangenen werden bevrijd – en het einde van de slavenhandel. Daarnaast werd een verdrag getekend dat de piraterij sterk beperkte. De expeditie was niet alleen een militaire triomf, maar ook een diplomatiek statement: Europa zou de Barbarijse terreur niet langer tolereren. De samenwerking met de Nederlandse vloot, onder leiding van viceadmiraal Jurien de la Gravière, onderstreepte de gezamenlijke Europese wil om de machtsverhoudingen te kantelen.

De nasleep: een langzaam einde

Hoewel de slag om Algiers een zware slag toebracht aan de Noord-Afrikaanse kapers, verdween de slavenhandel niet onmiddellijk. Kleinere aanvallen bleven plaatsvinden, vooral vanuit Tunis en Tripoli, maar de greep van de Barbarijse staten was verzwakt. De Franse kolonisatie van Algerije in 1830, hoewel omstreden, maakte definitief een einde aan Algiers als piratenbolwerk. Door de combinatie van militaire druk, diplomatieke verdragen en koloniale expansie werd de slavenhandel tegen het midden van de 19e eeuw vrijwel uitgeroeid.

Een erfenis van moed en stilte

De militaire campagnes tegen de Ottomaanse vazalstaten tonen hoe vastberaden actie een eeuwenoud onrecht kon breken, maar ze roepen ook vragen op. Waarom duurde het zo lang voordat Europa effectief optrad? Was het de interne verdeeldheid, de focus op andere oorlogen, of de afhankelijkheid van tribuutbetalingen? Wat onmiskenbaar blijft, is de moed van de zeelieden en admiraals die hun leven riskeerden om de ketenen van slavernij te verbreken. Toch blijft hun verhaal onderbelicht, overschaduwd door andere historische narratieven.

Een verborgen geschiedenis die terug moet in de schoolboeken

De Barbarijse slavenhandel, met zijn brute omvang, is vrijwel verdwenen uit onze lesboeken, en dat is een schande. Terwijl de trans-Atlantische slavenhandel een centrale plek inneemt in het onderwijs, blijven de Europese slachtoffers van Noord-Afrikaanse kapers onbenoemd. Dit scheve beeld vervormt ons begrip van het verleden en ontzegt de slachtoffers hun recht op erkenning. Het is essentieel dat deze geschiedenis wordt opgenomen in het curriculum om een volledig en eerlijk beeld van slavernij te schetsen.

Stel je voor: kinderen leren over de heldendaden van de Gouden Eeuw, maar horen niets over de tienduizenden Europeanen die in Noord-Afrikaanse slavernij leden. Ze groeien op met een eenzijdig narratief dat hun voorouders enkel als daders van slavernij neerzet, terwijl velen zelf slachtoffer waren. Dit gebrek aan balans is niet alleen historisch onjuist, het berooft jonge generaties van de kans om hun eigen erfgoed te begrijpen. Door deze geschiedenis te onderwijzen, geven we de slachtoffers hun stem terug en corrigeren we een pijnlijk onrecht.

Een herdenkingsdag en officiële erkenning

De slachtoffers van de Barbarijse slavenhandel verdienen een plek in ons collectieve geheugen, net als die van andere slavernijsystemen. Waarom geen nationale herdenkingsdag om stil te staan bij de Europeanen die hun vrijheid verloren aan de zeerovers? Een geschikte datum is 20 juni, de dag van de beruchte aanval op het Ierse Baltimore in 1631, geleid door Jan Janszoon. Dit was slechts een van de vele tragedies die kustplaatsen als Scheveningen, Egmond aan Zee, Cádiz en andere delen van Europa troffen.

Zo’n dag zou niet alleen de slachtoffers eren, maar ook het bewustzijn vergroten. Stel je herdenkingen voor in kustplaatsen als Scheveningen, Egmond aan Zee, Baltimore en Cádiz, waar nabestaanden en historici samenkomen. Het zou een krachtig signaal zijn dat we ons verleden niet vergeten. Maar erkenning vraagt meer dan symboliek. Er is een dringende behoefte aan officiële excuses en compensatie van de landen die profiteerden van deze handel: Algerije, Tunesië, Libië, Marokko en Turkije, als erfgenaam van het Ottomaanse Rijk.

Net zoals Nederland en andere westerse landen verantwoordelijkheid hebben genomen voor hun rol in de trans-Atlantische slavernij, moeten deze naties hun historische aandeel erkennen. Financiële genoegdoening voor de nakomelingen van slachtoffers zou een rechtvaardige stap zijn. Europese landen, waaronder Nederland, Spanje en Frankrijk, zouden diplomatieke en juridische wegen kunnen bewandelen om dit te eisen, gesteund door gezamenlijk historisch onderzoek. Want wie deze geschiedenis leert kennen, voelt de littekens van een erfgoed dat om erkenning smeekt.

The Fire of Algiers

Het is tijd om het zwijgen over de Barbarijse slavenhandel te doorbreken. De militaire expedities, zoals de heroïsche slag van Exmouth in 1816, markeerden het begin van het einde van deze gruwelijke praktijk. Door hun verhalen te vertellen, herdenkingen te organiseren en gerechtigheid te eisen, kunnen we deze vergeten slachtoffers de eer geven die zij verdienen. De geschiedenis is pas volledig als alle stemmen worden gehoord – ook die van hen die eeuwenlang zijn doodgezwegen.

The Fire of Algiers

(Verse 1)
Through seas of storm and cannon’s roar,
The kapers struck on every shore,
In chains our kin were dragged away,
To toil beneath a tyrant’s sway.

(Chorus)
Ho, Exmouth sails with fire and might,
To break the chains in Algiers’ night,
The cannons sing, the free arise,
Their freedom dawns in blazing skies.

(Verse 2)
For centuries the corsairs reigned,
With Europe’s blood their wealth was gained,
From Dutch to Spanish, all did fall,
Enslaved within the Dey’s cruel hall.

(Chorus)
Ho, Exmouth sails with fire and might,
To break the chains in Algiers’ night,
The cannons sing, the free arise,
Their freedom dawns in blazing skies.

(Bridge)
In sixteen’s year, the tide would turn,
A fleet set forth to make them burn,
With British steel and Dutchmen bold,
They shattered walls of slaver’s hold.
Three thousand souls from darkness freed,
No more to bow, no more to bleed,
The Dey did quake, his power undone,
By Exmouth’s wrath, the battle won.

(Verse 3)
Yet still their tale lies cold, unknown,
In schoolbooks lost, in silence grown,
We sing their fight to right the wrong,
And lift their names in freedom’s song.

(Chorus)
Ho, Exmouth sails with fire and might,
To break the chains in Algiers’ night,
The cannons sing, the free arise,
Their freedom dawns in blazing skies.

(Outro)
So raise the flag for those who fought,
Whose liberty was dearly bought,
Let history hear their silent plea,
And honor truth eternally.

#BarbarijseSlavenhandel

#EuropeseExpedities

#LordExmouth1816

#IslamitischeKapers

#VergetenGeschiedenis

#BarbarySlaveTrade

#EuropeanExpeditions

#LordExmouth1816

#IslamicCorsairs

#ForgottenHistory

Meer over de Barbarijse slaven:

Dank u voor uw herinnering aan de Barbarijse slaven.