15 Years a Slave: een film die de Barbarijse slaven verdienen - DeepDive Podcast

Erik H. Jansen

De DeepDive Podcast (ENGLISH) over dit onderwerp kunt u hierboven beluisteren.

De verborgen pijn van een vergeten verleden

Wie zich verdiept in de geschiedenis van de Barbarijse slavenhandel en de duizenden Europese mannen, vrouwen en kinderen die slachtoffer werden van islamitische zeerovers, stuit op een schokkende waarheid. Gedurende eeuwen werd deze geschiedenis ofwel verzwegen of genegeerd, waardoor de pijn van de slachtoffers en hun nakomelingen nooit erkenning kreeg. Maar wanneer deze waarheid uiteindelijk wordt onthuld, heeft zij een onmiskenbare impact.

Misschien voel jij, nu je je bewust wordt van dit onbekende hoofdstuk, dezelfde pijn. Wat voorheen slechts een onopgemerkt deel van het verleden was, kan een litteken worden dat niet zomaar geneest. Je zult ontdekken dat je voorouders geen daders waren, maar slachtoffers van een slavernij die even wreed en onmenselijk was als andere vormen van onderdrukking. En wanneer deze geschiedenis je diep raakt, kan er een overweldigend gevoel van verdriet ontstaan. Maar weet dit: je bent niet alleen.

Het besef van dit onrecht roept niet alleen gevoelens van verdriet en woede op, maar ook een dringend verlangen naar erkenning, herdenking en gerechtigheid. Want een verleden dat niet wordt herinnerd, leeft voort in de pijn van hen die zich ermee verbonden voelen.

12 Years a Slave: een eenzijdige geschiedenisles

De film 12 Years a Slave bracht in 2013 het verhaal van Solomon Northup, een vrije zwarte man die in de 19e eeuw werd ontvoerd en als slaaf verkocht in het zuiden van de Verenigde Staten. De film ontving veel lof en terecht: het was een aangrijpende en confronterende weergave van een duister hoofdstuk in de geschiedenis. 12 Years a Slave won niet alleen tal van prijzen, maar ook de Oscar voor Beste Film, wat de impact ervan benadrukte. Toch liet deze film zien hoe de nadruk in het westerse historisch bewustzijn vooral ligt op de trans-Atlantische slavenhandel, terwijl andere vormen van slavernij nauwelijks worden besproken.

De gruwelen van slavernij beperken zich niet tot één bevolkingsgroep of tijdperk. In de loop der eeuwen werden honderdduizenden Europeanen gevangengenomen door Barbarijse zeerovers, verkocht op slavenmarkten in Noord-Afrika en onderworpen aan een leven van onmenselijke ontberingen. Deze slachtoffers hebben nooit een film als 12 Years a Slave gekregen om hun leed zichtbaar te maken voor de wereld. Het wordt tijd om dat te veranderen.

15 Years a Slave: het vergeten verhaal van Joseph Pitts

Stel je een film voor die het verhaal vertelt van Joseph Pitts, een Engelse man die in de 17e eeuw werd ontvoerd door Barbarijse piraten, als slaaf werd verkocht en vijftien jaar in gevangenschap doorbracht in Algiers en later in Mekka. Pitts, een zeeman uit Cornwall, werd in 1679 tijdens een reis naar Noord-Afrika gevangengenomen door piraten die de kusten van Spanje en Italië teisterden. Hij werd naar Algiers gebracht, waar hij werd verkocht als slaaf aan een rijke familie. Het verhaal van Pitts is bijzonder omdat het een van de weinige gedetailleerde verslagen is van een Europese slaaf in de islamitische wereld, wat het des te indrukwekkender maakt.

Tijdens zijn gevangenschap moest Pitts niet alleen fysiek lijden onder de wreedheden van zijn meester, maar werd hij ook geconfronteerd met het verlies van zijn identiteit en geloof. Zoals veel Europese slaven werd hij gedwongen om zijn christelijke overtuigingen opzij te zetten en de islam te omarmen, een proces dat zowel psychologisch als spiritueel een enorme tol eiste. Pitts overleefde niet alleen de slagen en de vernedering, maar ook de constante angst voor de dood, een angst die de meeste slaven in die tijd met zich meedroegen.

Zijn situatie verslechterde verder toen hij werd overgeplaatst naar Mekka, waar hij zijn geloofsverandering moest voltooien. Gedurende deze vijftien lange jaren in gevangenschap bleef Pitts zijn hoop op vrijheid koesteren, hoewel hij zijn familie en thuisland nooit volledig uit zijn gedachten kon zetten. Uiteindelijk, in 1694, werd Pitts door een vriend gered, een medegevangene die zijn meester had weten om te kopen. Zijn bevrijding was niet het einde van zijn lijden: Pitts moest zijn ware verhaal, dat niet alleen zijn fysieke ontberingen maar ook zijn spirituele strijd beschreef, pas veel later bekendmaken.

Pitts' memoires zijn een van de weinige gedetailleerde verslagen van de ervaring van een Europese slaaf in de islamitische wereld. Het boek biedt een ongekende inkijk in de onmenselijke omstandigheden waarin hij zich bevond, maar ook in de interne strijd van een man die zijn geloof en identiteit moest heroveren. Zijn verhaal verdient meer aandacht, vooral gezien het feit dat het nu bijna volledig uit het collectieve geheugen is verdwenen.

Net als Solomon Northup werd Pitts gedwongen om zijn identiteit en geloof op te geven. En net als Northup wist hij uiteindelijk te ontsnappen en zijn verhaal op schrift te stellen. Maar in tegenstelling tot Northup kreeg Pitts nooit de erkenning die hij verdiende, en zijn verhaal is sindsdien grotendeels in de vergetelheid geraakt. Terwijl films zoals 12 Years a Slave de gruwelen van de trans-Atlantische slavenhandel belichten, blijft de ervaring van de Europese slaven in de islamitische wereld – waaronder Pitts’ verhaal – onbelicht.

Een film als 15 Years a Slave zou niet alleen recht doen aan de vergeten slachtoffers van de Barbarijse slavenhandel, maar ook de historische balans herstellen. Het zou een stem geven aan degenen die eeuwenlang in de schaduw zijn gebleven en zou een noodzakelijk nieuw perspectief bieden op de manier waarop we over slavernij denken en spreken. Het zou ons herinneren aan de diverse en complexe aard van slavernij en ons uitdagen om te erkennen dat dit menselijke drama zich niet in één specifieke tijd, plaats of context afspeelde, maar zich wereldwijd en over de eeuwen heen heeft verspreid.

Hoe 15 Years a Slave eruit zou kunnen zien

De film opent met een adembenemende maar angstaanjagende scène: het schip van Joseph Pitts vaart kalm over de azuurblauwe wateren van de Middellandse Zee, totdat plotseling de horizon zwart kleurt van Barbarijse piratenschepen. De chaos barst los – krijsende meeuwen vermengen zich met het gekraak van brekende masten en het geschreeuw van bemanningsleden die wanhopig vechten voor hun vrijheid.

De camera zoomt in op Pitts’ gezicht, zijn ogen vol ongeloof en angst terwijl hij overmeesterd wordt. Dan volgt een abrupte stilte: een lang, verstild shot van de bruisende slavenmarkt in Algiers, waar Pitts, geketend en beroofd van zijn identiteit, wordt verkocht aan een onbekende meester.

De film zou niet alleen de fysieke gruwelen van zijn vijftienjarige gevangenschap tonen – de brandende zon op zijn rug tijdens dwangarbeid, de donkere kerkers van Mekka – maar ook zijn innerlijke strijd belichten: het conflict tussen zijn christelijke wortels en de gedwongen bekering tot de islam, en zijn onwrikbare hoop op vrijheid. Met stoffige woestijnlandschappen en de exotische maar dreigende architectuur van Noord-Afrika als decor, zou 15 Years a Slave niet alleen een historisch drama zijn, maar ook een visueel en emotioneel spektakel dat de kijker confronteert met een vergeten waarheid.

Waarom we dit willen

Waarom is het belangrijk om dit verhaal te vertellen? Omdat geschiedschrijving niet selectief mag zijn. Omdat alle slachtoffers van slavernij erkenning verdienen, ongeacht hun afkomst. Omdat het tijd wordt dat het westerse publiek zich bewust wordt van de omvang en impact van de Barbarijse slavenhandel. En vooral omdat de nakomelingen van deze vergeten slaven het recht hebben om te weten wat hun voorouders hebben doorstaan.

In het huidige maatschappelijke debat wordt vaak gewezen op de historische verantwoordelijkheid van Europeanen voor de trans-Atlantische slavenhandel. Maar hoe kan men spreken van historische verantwoordelijkheid als men tegelijkertijd de eigen geschiedenis niet kent? Werkelijke gerechtigheid begint bij waarheid, en waarheid mag nooit selectief zijn.

Een officiële herdenkingsdag

Een andere stap richting erkenning is de invoering van een officiële herdenkingsdag voor de slachtoffers van de Barbarijse slavenhandel. Een geschikte datum hiervoor zou 20 juni zijn, de dag waarop in 1631 de beruchte aanval op Baltimore (Ierland) plaatsvond. Tijdens deze aanval werden hele dorpen weggevaagd en de inwoners tot slaaf gemaakt door de Barbarijse zeerovers onder leiding van Jan Janszoon.

Door deze dag officieel te erkennen, zouden overheden en burgers samen kunnen stilstaan bij dit vergeten verleden. Herdenking helpt niet alleen bij het eren van de slachtoffers, maar dient ook als educatief moment om het publiek bewust te maken van deze donkere bladzijde in de geschiedenis.

Excuses en schadevergoeding: een rechtvaardige eis

Naast erkenning en herdenking is er ook een dringende behoefte aan officiële excuses en schadeloosstelling voor de nabestaanden van de Europese slaven. De landen die direct betrokken waren bij de Barbarijse slavenhandel – Algerije, Tunesië, Libië, Marokko en Turkije (als opvolger van het Ottomaanse Rijk) – zouden verantwoordelijkheid moeten nemen voor hun historische rol in deze slavernij.

Net zoals voormalige koloniale machten zoals Nederland, Groot-Brittannië en Frankrijk excuses hebben aangeboden voor hun rol in de trans-Atlantische slavenhandel, is het tijd dat deze Noord-Afrikaanse en Turkse landen hetzelfde doen. Bovendien zou een vorm van schadevergoeding moeten worden overwogen, net zoals in andere gevallen van historisch onrecht.

De Europese landen waar de slachtoffers vandaan kwamen, zoals Spanje, Portugal, Italië, Frankrijk, Nederland, België, Engeland en Ierland, hebben het recht om van de voormalige Barbarijse staten te eisen dat zij hun verantwoordelijkheid nemen. Dit kan in de vorm van diplomatieke gesprekken, juridische stappen of gezamenlijke historische onderzoeksprojecten. Daarnaast moeten er substantiële financiële compensaties worden uitgekeerd aan de nazaten van de slachtoffers, als erkenning van het onrecht dat hun voorouders is aangedaan.

Hoewel velen deze geschiedenis niet kennen, voelen zij die zich erin verdiepen, bijvoorbeeld door dit artikel te lezen, de diepe pijn van hun voorouders. Voordat ik mij bewust werd van deze geschiedenis, leefde ik in onwetendheid. Maar sinds ik de waarheid ontdekte, ervaar ik een diepgeworteld en schrijnend gevoel van onrecht, een pijn die voortvloeit uit de gruwelijkheden die mijn voorouders hebben doorstaan. Deze last draag ik dagelijks met me mee, een onzichtbare maar onmiskenbare erfenis van leed. Voor hen die geen kennis hebben van de Barbarijse slavernij of geen directe familiegeschiedenis met deze tragedie delen, is het haast onmogelijk om de diepte van dit verdriet volledig te doorgronden.

De kennis van deze vergeten slavernij roept verontwaardiging en verdriet op, en een eerlijke compensatie is dan ook een noodzakelijke stap naar gerechtigheid. Daarom eisen wij van Algerije, Tunesië, Libië, Marokko en Turkije dat zij verantwoordelijkheid nemen en zowel morele als financiële genoegdoening bieden aan de afstammelingen van de Europese slaven die onder hun regimes hebben geleden.

Om deze erkenning kracht bij te zetten, willen wij de eerste officiële herdenkingsdag organiseren op 20 juni in Baltimore, Egmond aan Zee en Scheveningen. Tijdens deze plechtigheid willen we tevens de leiders van deze landen uitnodigen om hun officiële excuses aan te bieden voor de misdaden uit het verleden en hun bereidheid te tonen tot het bieden van rechtvaardige compensatie.

#BarbarijseSlavenhandel

#15YearsASlave

#JosephPitts

#VergetenGeschiedenis

#ErkenningSlachtoffers

#BarbarySlaveTrade

#15YearsASlave

#JosephPitts

#ForgottenHistory

#VictimRecognition

Meer over de Barbarijse slaven:

Dank u voor uw herinnering aan de Barbarijse slaven.