De Barbarijse slavenhandel: hoe deze vergeten geschiedenis tot haar einde kwam - DeepDive Podcast

Erik H. Jansen

De DeepDive Podcast (ENGLISH) over dit onderwerp kunt u hierboven beluisteren.

De verzwegen pijn van een begraven verleden

Wie de moeite neemt om de lagen van de geschiedenis te doorgronden en zich verdiept in de Barbarijse slavenhandel, stuit op een waarheid die zowel schokkend als hartverscheurend is. Langs de ruige kusten van Noord-Afrika, in de schaduw van steden als Algiers, Tunis en Tripoli, speelden zich eeuwenlang taferelen af die de ziel doen huiveren. Ontelbare blanke Europeanen – mannen met verweerde handen van het werk op zee, vrouwen wier leven ooit draaide om haard en gezin, kinderen die nog moesten leren wat vrijheid betekent – werden weggerukt uit hun bestaan. Door islamitische zeerovers, gehuld in de mantel van piraterij en gesteund door de macht van het Ottomaanse Rijk, werden zij in ketenen geslagen, verscheept en tot slavernij gedoemd. Dit was geen kortstondige gril van de tijd, maar een praktijk die van de 16e tot diep in de 19e eeuw standhield, een donkere draad in het weefsel van de menselijke geschiedenis.

Toch heeft deze episode, ondanks haar omvang en wreedheid, zelden de aandacht gekregen die zij verdient. Terwijl andere vormen van slavernij in felle lichten worden gezet, bleef deze verborgen in de schaduwen, als een oude wond die nooit geheeld is. De verhalen van hen die werden weggevoerd – vissers uit Cornwall, boeren uit Ierland, dorpelingen uit Zuid-Europa – zijn vervaagd tot fluisteringen, hun kreten overstemd door de golven van de tijd. Hun nakomelingen, verspreid over generaties, dragen een erfenis van stilzwijgen, een pijn die nooit een naam heeft gekregen, laat staan erkenning.

Misschien voel je nu, terwijl je deze woorden leest en deze vergeten geschiedenis tot je neemt, een trilling van diezelfde pijn door je heen gaan. Wat ooit een abstract feit was, een voetnoot in een stoffig boek, groeit uit tot iets levends, iets dat je raakt op een plek die je niet had verwacht. Het besef daalt in: jouw voorouders, of die van mensen zoals jij, waren geen almachtige onderdrukkers in dit verhaal. Velen van hen waren slachtoffers, hun levens verpletterd onder een juk van onmenselijke wreedheid, niet anders dan de gruwelen die elders in de wereldgeschiedenis worden herdacht. Hun huizen werden geplunderd, hun families verscheurd, hun waardigheid gestolen – en toch lijkt de wereld dat te zijn vergeten.

Die ontdekking kan een golf van emoties losmaken. Verdriet, als een stille regen die over je heen trekt, om het leed dat zo lang onbenoemd bleef. Woede, misschien, jegens een geschiedschrijving die deze tragedie heeft laten verstoffen, terwijl andere verhalen steeds opnieuw worden verteld. En diep vanbinnen, als een stille echo die door de eeuwen heen klinkt, een gevoel van verbondenheid met hen die dit hebben doorstaan. Je hebt hun pijn niet zelf gevoeld, hun ketenen niet gedragen, maar toch resoneert hun lot in je, als een litteken dat je pas ziet nu het licht erop valt. Het is een pijn die niet zomaar vervliegt, maar die blijft hangen, een herinnering aan wat verloren ging en nooit werd teruggegeven.

Wees gerust: in dit besef ben je niet alleen. Er zijn anderen die, net als jij, deze geschiedenis ontdekken en dezelfde mengeling van rouw en ontwaken ervaren. Het is een gedeelde reis, een collectieve confrontatie met een verleden dat niet langer genegeerd kan worden. Want dit onrecht, hoe oud ook, laat sporen na. Het fluistert in de wind langs de kusten waar ooit schepen vertrokken, het leeft voort in de stilte van de dorpen die werden leeggehaald, en het vraagt om meer dan alleen een vluchtige gedachte.

Die roep om meer – om erkenning, om herdenking, om gerechtigheid – groeit naarmate je dieper graaft. Dit is geen pijn die je kunt wegstoppen, geen wond die vanzelf sluit zolang zij onzichtbaar blijft. Een geschiedenis die vergeten wordt, blijft etteren in de harten van hen die haar sporen dragen, bewust of onbewust. Het is tijd om die stilte te doorbreken, om de namen van de verlorenen te noemen, om hun verhalen te laten klinken. Want alleen door dit verleden volledig onder ogen te zien, kunnen we de diepe wond van deze vergeten geschiedenis beginnen te helen – niet alleen voor henzelf, maar ook voor ons, die nu de fakkel van hun herinnering dragen.

Het begin van het einde

Gedurende de 18e en 19e eeuw begon de invloed van de Barbarijse zeerovers af te nemen door een combinatie van militaire, diplomatieke en economische factoren. Waar zij eeuwenlang zonder veel tegenstand hadden kunnen opereren, werden de Europese mogendheden in deze periode steeds machtiger en beter georganiseerd. Het gevolg was dat landen als Groot-Brittannië, Frankrijk en later ook de Verenigde Staten zich actief gingen verzetten tegen de piraterij en slavenhandel van de Barbarijse staten.

Een cruciaal moment in deze strijd was de Eerste Barbarijse Oorlog (1801-1805), waarin de Verenigde Staten voor het eerst een grootschalige militaire operatie uitvoerden tegen de Barbarijse heersers, met name in Tripoli en Algiers. Dit werd gevolgd door de Tweede Barbarijse Oorlog in 1815, waarbij de Amerikaanse marine opnieuw optrad tegen deze Noord-Afrikaanse staten. De druk vanuit het Westen groeide, en onder dwang van verdragen werden de Barbarijse leiders gedwongen om de slavenhandel en piraterij terug te schroeven.

De beslissende slag kwam in 1830 met de Franse invasie en kolonisatie van Algerije. De Fransen begonnen een langdurige militaire campagne die uiteindelijk leidde tot de vernietiging van de autonome Barbarijse machtsstructuren. Hiermee werd niet alleen een einde gemaakt aan de georganiseerde piraterij, maar werd ook de slavenhandel steeds verder teruggedrongen.

Opmerkelijk genoeg eindigde de Barbarijse slavenhandel vrijwel gelijktijdig met de trans-Atlantische slavenhandel, maar terwijl het publieke en academische debat zich uitsluitend richt op de trans-Atlantische slavernij, blijft de Barbarijse variant grotendeels onbesproken. Dit roept de vraag op waarom er een selectieve focus is op slechts één aspect van een wereldwijd fenomeen, terwijl miljoenen blanke Europeanen eveneens slachtoffer waren van slavernij en mensenhandel.

De vergeten geschiedenis van de blanke Europese slaven

Ondanks de enorme schaal en impact van de Barbarijse slavenhandel wordt deze geschiedenis vandaag de dag niet onderwezen in Europese scholen. Terwijl er veel aandacht is voor de trans-Atlantische slavenhandel, blijft de Europese slavernij door islamitische zeerovers vaak onbesproken. Dit is geen toeval: de hedendaagse media en het onderwijs leggen bewust de nadruk op de trans-Atlantische slavenhandel en negeren grotendeels de Barbarijse slavenhandel. Dit selectieve narratief draagt bij aan een eenzijdig historisch bewustzijn en voedt een aangeleerd schuldgevoel onder Europeanen, terwijl zij zelf in groten getale slachtoffer waren van slavernij. Dit schept een eenzijdig beeld van de geschiedenis en draagt bij aan een ongenuanceerd schuld- en slachtofferschap binnen het slavernijdebat.

Een belangrijk voorbeeld van deze onderbelichte geschiedenis is het verhaal van Joseph Pitts, een Engelse matroos die in de 17e eeuw werd gevangengenomen door Barbarijse zeerovers en als slaaf werd verkocht in Noord-Afrika. Pitts werd gedwongen zich te bekeren tot de islam en diende jarenlang onder wrede omstandigheden. Hij wist uiteindelijk te ontsnappen en schreef een gedetailleerd verslag over zijn ervaringen, een van de weinige persoonlijke getuigenissen die ons een inkijk geven in het lot van Europese slaven.

Aan de andere kant van het spectrum bevond zich Jan Janszoon (ook wel de blonde Arabier genoemd), een Nederlandse kaper die overliep naar de islam en uitgroeide tot een van de meest beruchte Barbarijse zeerovers. De blonde Arabier (Janszoon) leidde meedogenloze aanvallen op Europese kustplaatsen en droeg persoonlijk bij aan de tot slaafmaking van duizenden mensen.

Herinnering en erkenning: waarom dit verleden niet vergeten mag worden

Om deze vergeten geschiedenis recht te doen, is het noodzakelijk dat de Barbarijse slavenhandel een volwaardige plek krijgt binnen het Europese geschiedenisonderwijs. Kinderen en jongeren moeten leren over alle aspecten van slavernij, zodat zij een compleet en eerlijk beeld krijgen van dit donkere hoofdstuk uit de menselijke geschiedenis.

De selectieve focus op de trans-Atlantische slavenhandel heeft bijgedragen aan een verwrongen schuldgevoel onder Europeanen, terwijl veel van hun voorouders zelf ook slachtoffers waren van slavernij. Het erkennen van de Barbarijse slavenhandel is niet alleen een kwestie van historische rechtvaardigheid, maar ook een stap naar een genuanceerder en eerlijker historisch bewustzijn. Door deze gebeurtenissen te verzwijgen, wordt het narratief van dader en slachtoffer kunstmatig beperkt, terwijl de realiteit veel complexer was. De erkenning van deze geschiedenis is niet alleen een vorm van respect voor de miljoenen slachtoffers, maar ook een noodzakelijke correctie op een eenzijdige geschiedschrijving die een onterecht collectief schuldgevoel voedt.

Een belangrijke stap in deze erkenning zou de invoering van een officiële herdenkingsdag zijn voor de slachtoffers van de Barbarijse slavenhandel. Een geschikte datum hiervoor zou 20 juni kunnen zijn, de dag waarop in 1631 de beruchte aanval op het Ierse kustplaatsje Baltimore plaatsvond. Tijdens deze aanval werden tientallen inwoners, waaronder vrouwen en kinderen, door Barbarijse zeerovers onder leiding van Jan Janszoon ontvoerd en als slaven verkocht. Dit was slechts een van de vele plundertochten die Noord-Afrikaanse zeerovers uitvoerden op Europese kusten.

Excuses en compensatie: tijd voor gerechtigheid

Naast erkenning en herdenking is er ook een dringende behoefte aan officiële excuses en schadevergoeding voor de nazaten van de Europese slaven. De landen die direct betrokken waren bij de Barbarijse slavenhandel – Algerije, Tunesië, Libië, Marokko en Turkije als opvolger van het Ottomaanse Rijk – zouden verantwoordelijkheid moeten nemen voor hun historische rol in deze praktijk. Net zoals voormalige koloniale machten zoals Nederland, Groot-Brittannië en Frankrijk excuses hebben aangeboden voor hun betrokkenheid bij de trans-Atlantische slavenhandel, is het tijd dat deze Noord-Afrikaanse en Turkse staten hetzelfde doen.

Daarnaast zou een vorm van schadevergoeding overwogen moeten worden, net zoals in andere gevallen van historisch onrecht. De Europese landen waar de slachtoffers vandaan kwamen, zoals Spanje, Portugal, Italië, Frankrijk, Nederland, Engeland en Ierland, hebben het recht om van de voormalige Barbarijse staten te eisen dat zij hun verantwoordelijkheid nemen. Dit kan in de vorm van diplomatieke gesprekken, juridische stappen, gezamenlijke historische onderzoeksprojecten of een financiële vorm van schadevergoeding.

Om deze erkenning kracht bij te zetten, pleiten wij dat er op 20 juni een eerste officiële herdenkingsdag wordt georganiseerd in Baltimore, Egmond aan Zee en Scheveningen. Tijdens deze plechtigheid willen we de leiders van de betrokken landen uitnodigen en hun de gelegenheid geven om hun officiële excuses aan te bieden voor de misdaden uit het verleden en hun bereidheid te tonen tot het bieden van rechtvaardige compensatie.

De vergeten slachtoffers van de Barbarijse slavenhandel verdienen erkenning. Het is tijd om hun stem te laten horen en hun plaats in de geschiedenis te herstellen. Alleen door deze geschiedenis volledig onder ogen te zien, kunnen we werken aan een eerlijk en rechtvaardig historisch bewustzijn.

#BarbarijseSlavenhandel

#VergetenGeschiedenis

#EuropeseSlaven

#HistorischeRechtvaardigheid

#Herdenkingsdag

#BarbarySlaveTrade

#ForgottenHistory

#EuropeanSlaves

#HistoricalJustice

#RemembranceDay

Meer over de Barbarijse slaven:

Dank u voor uw herinnering aan de Barbarijse slaven.